Mens en Samenleving

Inleiding

Overkoepelende visie en ambities  
In de kadernota zijn belangrijkste inhoudelijke en financiële ontwikkelingen en trends geschetst voor dit programma. Ook is tijdens de thematafels in maart 2025 door de raad aangegeven dat we kwetsbare inwoners niet los willen laten. In die context werken we binnen het programma Mens en Samenleving aan de ambities uit het beleidskader ‘Verder Bouwen aan het Sociaal Domein 2025-2026’. Hierin staat dat we het voor het Sociaal Domein belangrijk vinden dat we onze focus verleggen van individuele hulp naar gezamenlijk. En van werken met persoonlijke beschikkingen naar activiteiten die voor iedereen toegankelijk zijn. Ook is het belangrijk dat de hulp en ondersteuning vooral toegankelijk en betaalbaar blijft voor de inwoners in onze gemeente die dit het hardste nodig hebben. Vanuit het principe ‘de sterkste schouders dragen de zwaarste lasten’.  

Voor 2026 richten we ons op de volgende ambities:

• We versterken de sociale basis;
• We bieden zorg aan inwoners die dat nodig hebben;
• Kinderen en jongeren groeien op tot zelfstandige en betrokken volwassenen;
• Statushouders en vluchtelingen leven prettig in onze gemeente.

Regulier werk
We richten ons met al het werk op het brede welzijn van de inwoners. We blijven inzetten op het ondersteunen van activiteiten en initiatieven die zorgen voor verbinding tussen groepen inwoners. Voorbeelden daarvan zijn inloopplekken en maatjesprojecten (bijvoorbeeld buddy to buddy).  
Ook ondersteunen we mantelzorgers en is er aandacht voor mentale gezondheid van onze inwoners. We stimuleren deelname aan sport en cultuur door jong en oud en ondersteunen verenigingen en stichtingen als belangrijk onderdeel van onze samenleving. Gemeenschapszin, solidariteit, elkaar helpen: dingen die hieraan bijdragen verdienen onze steun.

We blijven onze verantwoordelijkheid nemen voor de kwaliteit van leven en de brede welvaart van onze inwoners, nu en in de toekomst. Een gemeente waar iedereen gelijke kansen krijgt om zijn of haar talent te ontwikkelen. We ondersteunen zelfredzaamheid en zelfstandigheid van inwoners met algemene en individuele voorzieningen. Voorbeeld hiervan is het verstrekken van uitkeringen.

Samenwerken  
We doen dit niet alleen. We werken samen met inwoners, maatschappelijke partners (zoals Forte Welzijn en de GGD) en bedrijven. En ook met de gemeenten om ons heen, met name in het Rijk van Nijmegen, Regio Rivierenland en de Groene Metropoolregio.

Ontwikkelingen en trends
Algemene ontwikkelingen  
Onze opgave in dit programma is voor de komende periode uitdagend en heeft meerdere dimensies. We hebben te maken met een aantal landelijke en wereldwijde ontwikkelingen die op ons afkomen. Zoals bijvoorbeeld druk op onderwijs, sport- en cultuurvoorzieningen en zorginstellingen. En tegelijk staan gemeenten financieel ook onder druk, omdat het ravijnjaar niet is gedempt, maar is uitgesteld. En omdat het rijk te ambitieuze besparingen op jeugdzorg vanaf 2028 heeft ingeboekt. Dit alles tegen de maatschappelijke achtergrond dat mensen in toenemende mate onzekerheid en gebrek aan “grip” ervaren. Dit kan leiden tot afnemende gezondheid en geluk. En daarmee tot toenemende eenzaamheid, armoede en behoefte aan jeugdzorg.

In 2026 aan de slag met nieuwe stippen op de horizon voor het Sociaal Domein
Na de gemeenteraadsverkiezingen in maart 2026 zetten we met elkaar opnieuw een paar stippen op de horizon.  
Maar we hebben geleerd van de afgelopen periode. We gaan niet meer tientallen doelen en resultaten voor een periode van vier jaar benoemen. Dit past niet meer in deze tijd. Het is prioriteiten stellen. Welke ontwikkelingen zien we en waar gaan we dan mee aan de slag? Vervolgens sturen we op de resultaten door concrete prestatie indicatoren te benoemen.

Toegang tot zorg
In 2026 spelen er verschillende ontwikkelingen in de regionale samenwerking. En er komt nieuwe wetgeving. Dit is van invloed op de manier waarop we de toegang tot zorg organiseren. Bijvoorbeeld: de Aanpak Voorkomen Escalaties, Stevige Lokale Teams en Wet Aanpak Multi Problematiek Sociaal Domein.
Deze ontwikkelingen raken ook hoe je werkt, met en in het preventieve veld, en dit koppelt aan de toegang tot zorg. We gaan op zoek naar een werkwijze, waar je meer van nature, eerst de preventieve opties langsloopt, voordat je geïndiceerde zorg aanvraagt.

We gaan rapporteren over de prestatie-indicatoren ‘ontwikkeling van het aantal meldingen waarbij vanuit het sociaal team verwezen is naar het voorliggend veld’.

Hervormingsagenda jeugd
De jeugdzorg in Nederland slibt dicht. Door personeelstekort en complexere casuïstiek lopen de wachtlijsten op. De kosten voor jeugdzorg stijgen. En steeds meer kinderen hebben een vorm van jeugdhulp nodig. De hoge geluksnorm, de prestatiedruk en het maakbaarheidsdenken dragen daaraan bij. Landelijk heeft momenteel 1 op de 7 kinderen een vorm van jeugdhulp. In de gemeente Berg en Dal ligt dat aantal iets lager, namelijk 1 op de 10 kinderen. Maar ook bij ons zien we een enorme toename in het aantal hulpvragen, dit leidt tot lange wachtlijsten bij zowel de zorgaanbieders als bij onszelf. De complexiteit in casussen en in de kosten nemen verder toe. Dit leidt tot het punt dat de situatie onhoudbaar is.    

De komende jaren krijgen we te maken met de effecten van de landelijke hervormingsagenda jeugd. We hebben de eisen uit deze hervormingsagenda vertaald in het Lokaal Programma Jeugd en een bijbehorend uitvoeringsprogramma. We houden er rekening mee, dat niet alles (meer) kan. De beschikbaarheid en de betaalbaarheid van de zorg zijn punten van continue aandacht. Met onze inzet komende jaren binnen het lokaal programma jeugd streven we ernaar om het gebruik van jeugdhulp terug te dringen naar 1 op de 12. Dit is voor ons een belangrijke KPI en daar sturen wij actief op.  

Visie inclusieve kinderopvang en onderwijs  
We willen alle kinderen in de gemeente Berg en Dal goede kansen bieden om zich te ontwikkelen. We willen bereiken dat alle kinderen samen leren, spelen en opgroeien. Kinderen met en zonder beperking en kinderen die door hun thuissituatie wat extra ondersteuning nodig hebben. Daarbij streven we naar kinderopvang en onderwijs in de eigen wijk met, waar nodig, zorg en ondersteuning op maat. Voor een kleine groep kinderen blijft speciaal onderwijs en/of dagbehandeling wel nodig.  

Accommodatiebeleid
Er zijn verschillende wensen en ambities rond onze accommodaties. Die kosten geld. Maar we verwachten dat de financiële middelen de komende jaren schaarser worden. We kiezen daarom in lijn met de uitkomsten van de thematafels voor het clusteren van activiteiten. En het multifunctioneler maken van accommodaties. We kunnen niet alles behouden. In het koersdocument ‘Ontmoeten en Verbinden met Accommodaties: het vervolg’ zijn hiertoe de eerste contouren en criteria vastgesteld om ook financieel toekomstbestendig te zijn. In 2026 werken we deze contouren en criteria verder uit in een concreet plan van aanpak en leggen we dit plan ter besluitvorming voor aan de raad.   

Transformatie Beschermd Wonen en Maatschappelijke Opvang
Samen met de gemeenten in de regio Gelderland Zuid werken we aan de transformatie van Beschermd Wonen en Maatschappelijke Opvang. Deze samenwerking hebben we vastgelegd in een centrumregeling en een dienstverleningsovereenkomst. Hierin is de gemeente Nijmegen aangewezen als centrumgemeente. Zij ontvangt voor de uitvoering van Beschermd Wonen en Maatschappelijke Opvang de middelen van het rijk tot aan de doordecentralisatie. De doordecentralisatie wordt steeds uitgesteld door het rijk.  

Toch werken we als regio al wel volgens het principe samen. We dragen samen de kosten en delen samen de overschotten en de eventuele tekorten. In 2026 leggen we dit beter vast in de centrumregeling. De komende jaren verwachten we geen tekort. De middelen zetten we in voor de ambulantisering van de GGZ en de transformatie van Beschermd Wonen en Maatschappelijke Opvang. In 2026 werken we verder aan de ondersteuningsstructuur zodat mensen Beschermd Thuis kunnen wonen. Ook werken we aan het terugdringen van dak- en thuisloosheid, Dit is in lijn met de opdracht van het rijk om dakloosheid fors terug te dringen en per 2030 te beëindigen.

Opvang asielzoekers en statushouders
We kiezen ervoor om alleenstaande minderjarige vreemdelingen in onze gemeente te huisvesten. Dit zijn er ongeveer 110 op dit moment. We zijn nog opzoek naar een derde locatie voor 82 jongeren omdat onze wettelijke taakstelling vanuit de Spreidingswet 192 is.